Quản lý hành nghề kế toán

Luật Kế toán 2003 quy định tổ chức, cá nhân có đủ điều kiện theo quy định của pháp luật có quyền hành nghề kế toán. Như vậy, ngoài các doanh nghiệp được cung cấp dịch vụ kế toán thì cá nhân có đủ điều kiện cũng được hành nghề kế toán.

Đó là người  hành nghề kế toán cá nhân phải có chứng chỉ hành nghề kế toán hoặc chứng chỉ kiểm toán viên do Bộ Tài chính cấp, có địa chỉ và văn phòng giao dịch và có đăng ký kinh doanh dịch vụ kế toán. Doanh nghiệp đủ điều kiện cung cấp dịch vụ kế toán phải có đăng ký kinh doanh dịch vụ kế toán và có ít nhất hai người có Chứng chỉ hành nghề kế toán hoặc Chứng chỉ kiểm toán viên, trong đó, giám đốc doanh nghiệp phải là người có Chứng chỉ hành nghề kế toán hoặc Chứng chỉ kiểm toán viên từ hai năm trở lên. Đồng thời, luật này cũng quy định các doanh nghiệp thuộc mọi lĩnh vực, mọi thành phần kinh tế và các đơn vị hành chính sự nghiệp được quyền thuê các doanh nghiệp dịch vụ kế toán hoặc cá nhân có đăng ký kinh doanh dịch vụ kế toán để làm kế toán hoặc làm kế toán trưởng.

Tuy nhiên, những quy định này khi triển khai thực hiện, còn khá nhiều vướng mắc, cụ thể, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) ở các tỉnh, thành phố đã thuê các cá nhân chưa đủ điều kiện để làm kế toán hoặc làm kế toán trưởng. Nhiều cá nhân chưa đủ điều kiện hành nghề kế toán như chưa có Chứng chỉ hành nghề kế toán, chưa đăng ký kinh doanh dịch vụ kế toán, chưa có văn phòng, địa chỉ giao dịch nhưng vẫn hành nghề kế toán. Tình trạng khá phổ biến hiện nay ở các tỉnh, thành phố là DNNVV thuê các tổ chức, cá nhân chưa đủ điều kiện hành nghề cung cấp dịch vụ ghi sổ và lập báo cáo tài chính (BCTC). Các cơ quan thuế, cơ quan đăng ký kinh doanh… vẫn tiếp nhận BCTC của các doanh nghiệp lập do các tổ chức, cá nhân chưa đủ điều kiện hành nghề. Nguyên nhân của các tồn tại trên là do cơ quan thuế, cơ quan đăng ký kinh doanh, các bên đi thuê, làm thuê kế toán chưa nắm được các quy định về hành nghề kế toán và chưa biết được các tổ chức, cá nhân nào được phép cung cấp dịch vụ kế toán. Danh sách các tổ chức, cá nhân đủ tiêu chuẩn, điều kiện hành nghề kế toán chưa được công khai. Khái niệm hành nghề kế toán còn khá xa lạ với các doanh nghiệp, các đơn vị hành chính sự nghiệp, cơ quan thuế, cơ quan cấp đăng ký kinh doanh…

Kế toán là dịch vụ kinh doanh có điều kiện và có giá trị tư vấn pháp lý cao. Để khắc phục tình trạng trên, ngoài việc phải tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến các quy định liên quan đến hành nghề kế toán và hoạt động nghề nghiệp kế toán, Bộ Tài chính cần sớm ban hành các quy định liên quan đến đăng ký và quản lý danh sách doanh nghiệp và cá nhân hành nghề kế toán. Về vấn đề này, tại Điểm 2, Điều 46, Nghị định số 129/2004/NĐ- CP ngày 31/5/2004 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Kế toán áp dụng trong hoạt động kinh doanh, quy định “Bộ Tài chính quy định cụ thể việc đăng ký và quản lý danh sách doanh nghiệp và cá nhân hành nghề kế toán”. Các quy định về đăng ký và quản lý hành nghề kế toán cần nghiên cứu ban hành phải bao gồm các nội dung chủ yếu sau:

Một là, trong phần quy định chung, cần quy định:

(1). Hàng năm, doanh nghiệp dịch vụ kế toán và các doanh nghiệp khác có hoạt động dịch vụ kế toán (gọi chung là doanh nghiệp dịch vụ kế toán) phải đăng ký danh sách người hành nghề kế toán, cá nhân kinh doanh dịch vụ kế toán phải đăng ký hành nghề với Hội nghề nghiệp kế toán, kiểm toán (gọi chung là Hội nghề nghiệp).

(2). Doanh nghiệp dịch vụ kế toán, cá nhân kinh doanh dịch vụ kế toán chỉ được quyền cung cấp dịch vụ kế toán sau khi đã đăng ký hành nghề kế toán và có xác nhận của Hội nghề nghiệp.

(3). Khi cung cấp dịch vụ, người hành nghề kế toán phải xuất trình Chứng chỉ hành nghề kế toán. Khi ký tên trong các tài liệu liên quan đến dịch vụ cung cấp, người hành nghề kế toán phải ghi rõ họ, tên và số Chứng chỉ hành nghề kế toán do Bộ Tài chính cấp.

Hai là, về điều kiện đăng ký hành nghề kế toán, cần quy định rõ điều kiện đăng ký hành nghề kế toán cho từng đối tượng: Cá nhân kinh doanh dịch vụ kế toán, người hành nghề kế toán trong doanh nghiệp dịch vụ kế toán. Hai đối tượng trên phải có lý lịch rõ ràng, có phẩm chất đạo đức nghề nghiệp, trung thực, liêm khiết, không thuộc đối tượng không được làm kế toán theo quy định của Luật Kế toán và phải có Chứng chỉ hành nghề kế toán hoặc Chứng chỉ kiểm toán viên do Bộ Tài chính cấp. Đối với cá nhân kinh doanh dịch vụ kế toán, phải có thêm hai điều kiện: có văn phòng và địa chỉ giao dịch và có đăng ký kinh doanh dịch vụ kế toán. Đối với người hành nghề kế toán trong doanh nghiệp dịch vụ kế toán, phải có thêm điều kiện: có hợp đồng lao động làm việc trong doanh nghiệp dịch vụ kế toán.

Đối với doanh nghiệp dịch vụ kế toán, phải có đăng ký kinh doanh dịch vụ kế toán và có ít nhất hai người có Chứng chỉ hành nghề kế toán hoặc Chứng chỉ kiểm toán viên, trong đó, giám đốc doanh nghiệp phải là người có Chứng chỉ hành nghề kế toán hoặc Chứng chỉ kiểm toán viên từ hai năm trở lên.

Người đăng ký hành nghề kế toán từ lần thứ hai trở đi, phải có thêm điều kiện tham dự đầy đủ chương trình cập nhật kiến thức hàng năm theo quy định. Người không có tên trong danh sách đăng ký hành nghề kế toán do Hội nghề nghiệp xác nhận thì không được ký vào sổ kế toán (đối với dịch vụ làm kế toán), không được ký BCTC (đối với dịch vụ lập BCTC, dịch vụ làm kế toán trưởng) và không được ký Báo cáo kết quả dịch vụ kế toán. Cần quy định rõ các trường hợp người hành nghề kế toán bị xóa tên trong danh sách đăng ký hành nghề kế toán như do vi phạm pháp luật, thực tế không  hành nghề...

Thứ ba, hồ sơ đăng ký hành nghề kế toán và quản lý thống nhất danh sách cá nhân hành nghề kế toán và doanh nghiệp dịch vụ kế toán, cần quy định rõ cho từng đối tượng: Cá nhân kinh doanh dịch vụ kế toán, người hành nghề kế toán trong doanh nghiệp dịch vụ kế toán và doanh nghiệp dịch vụ kiểm toán. Trong từng đối tượng, cần quy định rõ hồ sơ đăng ký và thời hạn đăng ký cho từng trường hợp khi đăng ký lần đầu và đăng ký từ năm thứ hai trở đi, đăng ký bổ sung và thông báo khi có thay đổi người hành nghề.

Bốn là, về công khai danh sách doanh nghiệp dịch vụ kế toán và người hành nghề kế toán cần quy định:

(1). Thời hạn công khai: Vào tháng 12 hàng năm, Hội nghề nghiệp thông báo công khai danh sách cá nhân hành nghề kế toán và doanh nghiệp dịch vụ kế toán đủ điều kiện cung cấp dịch vụ kế toán đã được Hội xác nhận đến cơ quan thuế, cơ quan tài chính, Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước, các Bộ, ngành và cơ quan đăng ký kinh doanh các tỉnh, thành phố (nơi nhận BCTC của đơn vị);

(2). Hình thức công khai: Đăng trên website của Bộ Tài chính, Hội nghề nghiệp hoặc thông báo bằng văn bản.

(3). Nội dung công khai gồm: Danh sách cá nhân hành nghề kế toán (họ và tên, trình độ nghề nghiệp, số Chứng chỉ hành nghề kế toán hoặc số Chứng chỉ kiểm toán viên, địa chỉ văn phòng giao dịch và các thông tin khác có liên quan); Danh sách doanh nghiệp dịch vụ kế toán đủ điều kiện hành nghề (tên doanh nghiệp, năm thành lập, địa chỉ trụ sở chính, số lượng người hành nghề kế toán và các thông tin khác có liên quan).

Trên cơ sở các nội dung công khai về các tổ chức, cá nhân hành nghề kế toán, cần quy định rõ: Các cơ quan thuế, cơ quan tài chính, ủy ban Chứng khoán Nhà nước, các Bộ, ngành, cơ quan đăng ký kinh doanh không chấp nhận BCTC được lập bởi các cá nhân hoặc doanh nghiệp dịch vụ kế toán không được Hội nghề nghiệp xác nhận. Đồng thời, các cơ quan này có trách nhiệm thông báo với Bộ Tài chính về các doanh nghiệp, tổ chức, đơn vị hành chính sự nghiệp đã thuê cá nhân, doanh nghiệp không đủ tiêu chuẩn, điều kiện hoặc chưa đăng ký hành nghề kế toán làm thuê kế toán, làm kế toán trưởng hoặc lập BCTC và các dịch vụ kế toán khác. Nếu qua công tác kiểm tra, do khách hàng hoặc cơ quan nhận BCTC thông báo và xác định rõ vi phạm liên quan đến các quy định về hành nghề kế toán của các tổ chức, cá nhân thì Bộ Tài chính sẽ xử lý vi phạm pháp luật về kế toán theo quy định hiện hành.

Năm là, trách nhiệm cung cấp thông tin. Để  có cơ sở theo dõi, quản lý đầy đủ, kịp thời, chính xác các thông tin liên quan đến các tổ chức, cá nhân hành nghề kế toán, cần quy định rõ trách nhiệm cung cấp thông tin của các tổ chức, cá nhân  hành nghề kế toán khi có sự thay đổi tên gọi, trụ sở, văn phòng và địa chỉ giao dịch, nội dung đăng ký kinh doanh và hàng năm phải báo cáo bằng văn bản cho Hội nghề nghiệp các chỉ tiêu chủ yếu về hoạt động kinh doanh trong năm trước của mình.

Sáu là, cập nhật kiến thức hàng năm cho người hành nghề kế toán. Cần quy định rõ đối tượng phải cập nhật kiến thức hàng năm là người hành nghề kế toán đang hành nghề hoặc sẽ tiếp tục đăng ký hành nghề kế toán trong năm sau; nội dung cập nhật kiến thức hàng năm, thời gian cập nhật, hình thức cập nhật kiến thức...

Bảy là, trách nhiệm của Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam trong việc đăng ký và quản lý hành nghề kế toán. Để thực hiện đúng lộ trình chuyển giao  theo Quyết định số 47/2005/QĐ-BTC ngày 14/7/2005 của Bộ trưởng Bộ Tài chính về việc “Chuyển giao cho Hội nghề nghiệp thực hiện một số nội dung công việc quản lý hành nghề kế toán, kiểm toán”, cần quy định rõ Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam có các trách nhiệm sau:

(1). Tổ chức tiếp nhận, xem xét hồ sơ đăng ký hành nghề kế toán và xác nhận danh sách người hành nghề kế toán của doanh nghiệp dịch vụ kế toán và cá nhân đăng ký hành nghề kế toán;

(2). Lập hồ sơ để theo dõi, quản lý đầy đủ, kịp thời, chính xác các thông tin liên quan đến cá nhân hành nghề kế toán và người hành nghề kế toán theo từng doanh nghiệp dịch vụ kế toán;

(3). Quản lý về đạo đức nghề nghiệp và chuyên môn, nghiệp vụ của người hành nghề kế toán;

(4). Tổ chức cập nhật kiến thức hàng năm cho người hành nghề kế toán; Theo dõi thời gian cập nhật kiến thức của từng người làm cơ sở xác nhận đủ điều kiện hành nghề kế toán;

(5). Thực hiện công khai danh sách doanh nghiệp dịch vụ kế toán và người hành nghề kế toán theo quy định. Cung cấp danh sách các doanh nghiệp dịch vụ kế toán, cá nhân hành nghề kế toán cho tổ chức, cá nhân có yêu cầu; Tổng hợp và báo cáo tình hình hoạt động hành nghề kế toán hàng năm trong cả nước để nộp cho Bộ Tài chính

(6). Bảo quản và lưu trữ hồ sơ về đăng ký và quản lý hành nghề kế toán.

(7). Kiểm tra, kiểm soát chất lượng dịch vụ kế toán và đạo đức nghề nghiệp của người hành nghề kế toán;

(8). Chịu sự kiểm tra, kiểm soát của Bộ Tài chính về việc thực hiện các trách nhiệm được uỷ quyền liên quan đến việc đăng ký và quản lý hành nghề kế toán và kiểm soát chất lượng dịch vụ kế toán;

Hành nghề kế toán, thuê làm kế toán là các dịch vụ vẫn đang còn mới mẻ với Việt Nam. Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường, việc ra đời hàng trăm nghìn doanh nghiệp mới... chắc chắn dịch vụ kế toán sẽ phát triển vượt bậc trong những năm tới. Để công khai, minh bạch các thông tin tài chính trung thực của mọi doanh nghiệp, việc đăng ký và quản lý hành nghề kế toán cũng sẽ được tăng cường như một trong các biện pháp nêu trên đây.

=========================